Endüstriyel tesislerde ham madde veya üretim çıktısı olarak ortaya çıkan gazlar ve buharlar alt patlama sınırlarına ulaşmaları halinde insan için ölüm ve mülkiyet için büyük yıkım doğurabilmektedir.
Patlama üçgenini oluşturan hava, ateş kaynağı ve patlayıcı gaz karışımı endüstriyel süreçlerde sıklıkla kazalara neden olmaktadır. Yaşam için hava ve endüstriyel süreçler içinde oluşan ateş kaynağının varlığı, patlayıcı gazın sürekli olarak izlenerek kontrol altında tutulma zorunluluğunu getirmiştir.
Gaz algılama sistemlerinde amaç muhtemel bir kazaya sebebiyet vermeden önce sızıntıyı başladığı anda tespit edebilmektir. Kurulacak gaz algılama sistemi seçimini belirleyecek olan pek çok kriter vardır. Öncellikle sistemin hangi gaz veya gazlara karşı kullanılacağı belirlenmeli, daha sonra bu gazlara uygun sensör seçimi yapılmalıdır. Dikkat edilecek diğer konular ise endüstriyel tesisin yapısı, ortam sıcaklığı hava akım yönü ve detektör sayısıdır. Gaz detektörlerinin muhtemel sızıntı kaynağı yakınlarına yerleştirilmesi uygundur fakat sızıntı sonrası çok hızlı yayılan gazların farklı bölgelerde birikebileceği riski de göz ardı edilmemelidir. Son olarak, gaz detektörlerinde kullanılan sensör teknolojisine göre gerekli olan bakım periyotları takip edilmeli, mümkünse her 3 aylık periyotta gözle fiziksel kontroller, 6 aylık periyotta ise kalibrasyon kontrolleri yapılmalıdır.
Dedektörlerin montaj yeri ve biçimi doğru ve zamanında algılama için son derece önemlidir. Bu konuda referans alınması gereken temel doküman EN 50073 olmalıdır.
Algılama alanı ve dedektör yerleşimi için her durumda genel geçer bir formül yoktur. Özellikle dedektörlerin montaj yerinin belirlenmesi bir çok değişkene bağlıdır. Olası kaçak alanlarına yakın yerler, basıncın yüksek ve ek yerlerinin çok olduğu hatlar, depolar veya tüketim noktaları gibi ortam koşullarının değerlendirilmesi gereklidir.
Sadece gazın ortamda iletilmesi, bulunması veya tüketilmesi değil, ne şekilde hangi basınç ve sıcaklıkta olduğu diğer bir değerlendirme konusudur.
Aşağıdakilerle sınırlı olmamakla birlikte sıralanan konular temel değerlendirme esaslarını belirler:
► Gazın kaynağı: Ana kriter veya soru; kaynak gaz çıkışı, ekipman, fırın, tüketim noktası, depo, tank, boru, boru ekleri, vana, döküntü veya olası başka neden olarak nedir?
► Gazın yoğunluğu: Gazın kaçak ortamı içinde (ortam sıcaklık ve basınç değerinde) havadan ağır mı hafif mi olması, toplanma bölgesi ve alanları nelerdir?
► Kullanım alanı: Kaçak alanı insanlı bir alan mıdır, insansız bir mahal midir?
► Gazın olağan durumu: Belirlenmiş alan içinde gaz olağan durumda belirli konsantrasyonlarda bulunuyor mu? Bulunması kaçak anlamına mı geliyor? Bulunması olağan ancak belirlenmiş konsantrasyonun üzerine çıkması istenmeyen durumu mu oluşturuyor? Ortamda bulunuyor olması mı alarm nedeni, yoksa ortamda zaten bulunduğu biliniyor mu?
► Yasal gerekler: Dedektör bulunması veya yerleşim yeri için belirlenmiş yerel gerekler var mı? Nelerdir?
► Erişimde bakım ve güvenlik: Dedektör, erişilebilir, bakımı yapılabilir, bakım ve erişiminin hem amaçlanan hem diğer etkileşimde olabileceği cihazlar açısından güvenli yapılabileceği yere montajı yapılmalıdır. Alanın yerleşimi, koşulları: Engeller, çukurlar veya tavanda oluşan havuzlar, mahalin şekli, ilave algılama elemanı ihtiyacı olup olmayacağını belirler.
► Dolaşım yolları: Elle uyarı cihazlarının yerleşiminde dikkate alınmalıdır.
► Havadan hafif gazlar (Metan, Amonyak vb.) için dedektörler üst kotlara montajlanmalıdır. Havadan ağır gazlar (Butan, Süfür Oksit vb.) daha alt noktalara montajlanmalıdır.
► Gazın çıkışına ve doğal davranışına uygun olarak, rüzgar yönü, gazın dağılma yönü, hava hareketleri dikkate alınmalıdır. Cebri havalandırma var ise kanal emiş hatlarına yakın yerleşim tercih edilmeli, hava hareketi dikkate alınmalıdır.
► Dedektör yerleşiminde, cihazın doğal ortama karşı korunması dikkate alınmalıdır. Yağmur, taşma, su birikmesi vb. durumlar cihaz montajı için uygun ortamın sağlanması amacıyla değerlendirilmelidir.
► Yüksek basınç altında olan kaçak noktalaırndan gaz bulutu oluşumu ve birikme alanının oluşması muhtemel noktada kalması amacıyla daha uzağa yerleştirilmelidir.
► Dedektör montaj yeri, fonksiyonel denemelerinin ve bakımının yapılmasına olanak tanımalıdır. Hatalı algılama yapabileceği ortam veya noktalarda olmamalıdır.
► Geniş alan IR dedektörlerinin (open path infrared devices) montajında sürekli ve düzenli geçici süre engel oluşturacak, IR süzmeye engel olacak, cizim ve objelerin bulunmadığından emin olunmalıdır.
► Dedektörlerin alarm seviyeleri bulundukları duruma ve kaçak beklenen gaza gore belirlenmeli ve buna uygun biçimde ayarlanmalıdır.